آرامگاه شیخ احمد جامی، نگینی در معماری ایرانی - مجله وبلاگ فروش

شیخ احمد جامی کیست؟

شیخ احمد جامی در سال 1049 میلادی در روستای نامق شهرستان کوهسرخ، خراسان رضوی، به جهان آمد. او تا سن 22 سالگی بیکار بود، اما در همان سن تصمیم به تغییر گرفت و به سمت دین قدم گذاشت و حدود 12 سال از عمر خود را در کوه های اطراف روستای نامق به عبادت گذراند. سپس به تربت جام رفت و در روستای بزد ساکن شد و در دامنه کوهی به همین نام، مسجدی به نام مسجد نور بنا کرد که هنوز هم وجود دارد.

شیخ جامی در طول زندگی ، به شهرهای مختلفی از جمله نیشابور، هرات، بوزجان، مرو و بسطام سفر کرد و با مشایخ خراسان آشنا شد. در سفر به تربت جام، خانقاهی در روستای معدآباد بنا کرد که محل تألیف کتب و تربیت مریدان او بود. بعد از آن آوازه او شهر را پر کرد و توجه حاکمان را به خود جلب کرد و توانست به عنوان یکی از مشاهیر ایران شناخته شود.

آرامگاه شیخ احمد جامی

آرامگاه شیخ احمد جامی، صوفی خراسانی و شاعر ایرانی در مسیر مشهد به هرات واقع شده و به علت حضور مزار او در این منطقه، به نام تربت جام شناخته می شود. احمد جامی که ملقب به ابونصر احمد ژنده پیل است، در قرن پنجم و ششم هجری قمری زندگی نموده و از علما و عارفان برجسته این دوره محسوب می شود. زادگاه او در روستای نامق ترشیز (کاشمر) بوده و مزارش در ده معد آباد واقع در نزدیکی جام قرار گرفته است. این زیارتگاه به علت بناهای تاریخی و معماری ارزشمندی که از قرن های مختلف شامل قرن هفتم تا قرن سیزدهم هجری هستند، توجه بازدیدنمایندگان و پژوهشگران را به خود جلب نموده است.

تاریخچه آرامگاه شیخ احمد جامی

شیخ احمد جام، معروف به ابونصر احمد ژنده پیل یا به اختصار ژنده پیل، یکی از بزرگان عارفان و صوفیان دوره سلجوقی است که از سال 536 تا 440 هجری قمری زندگی نموده است. پس از درگذشت احمد جام، مریدانش که بعضی از آن ها حکمرانان و زمامداران سیاسی بودند، به ارادت و احترام خود به او، بناهای زیبا و با ارزشی را پیرامون مزارش ساختند. این بناها شامل مساجد، مدارس، خانقاه و سایر امکانات مربوط به زیارتگاه شیخ احمد جام بوده اند که از آن جمله، خانقاه و مسجد در کنار مزار او واقع شده اند. این اقدام نشان از اهمیت و جایگاه وی در قلب مردم و مریدانش دارد که تا به امروز زیارتگاه شیخ احمد جامی به یکی از مقاصد مهم زیارتی و مذهبی در ایران تبدیل شده است.

معماری آرامگاه شیخ احمد جامی

یکی از قسمت های شاخص و مجذوب نماینده مجموعه آرامگاه شیخ احمد جام، ورودی آن است که به قرن هشتم هجری برمی شود. درِ ورودی این آرامگاه، با کتیبه هایی به خط کوفی که روی چوب نقش بسته اند، تزیین شده است، اما متأسفانه به علت خرابی بخشی از آن ها، امکان خواندن کامل کتیبه ها وجود ندارد. بعد از آن به قسمت ورودی آرامگاه می رسیم که از خشت طراحی شده و در دوره های مختلف، با تزیینات مختلفی تزیین شده است، برای مثال در دوره ایلخانی با گچ سفیدرنگ شده و در دوره های بعدی، با گچ بری تزیین و از رنگ قرمز استفاده شده است.

بخش دیگری از این مجموعه شامل آب انبار، مسجد زیرزمینی و قبرهایی که در نزدیکی مقبره واقع شده اند، است. چشم انداز مقبره شیخ احمد جامی بسیار زیبا و دلنشین است و فضایی دارد که دور آن با حصاری از سنگ مرمر سفید و سیاه محاصره شده و یک درخت بزرگ پسته در داخل آن قرار گرفته است. این درخت، نمادی از زندگی و جاودانگی است و به عنوان نشانی از جاودانگی یاد و خاطره شیخ احمد جامی محسوب می شود. روی سنگ های این مقبره، یادگاری های زیادی به وسیله زائران و گردشگران نوشته شده که نشان از ارزش و احترام مردم نسبت به این مکان مقدس دارد.

این آرامگاه با داشتن این مجموعه ارزشمند از بناها و تزیینات، به عنوان یکی از مقاصد مهم زیارتی و فرهنگی در خراسان رضوی شناخته می شود و هر ساله میزبان گردشگران و زائرانی از داخل و خارج کشور است که در پی استفاده از فضای معنوی و زیبای این مکان مقدس هستند.

قسمت های مختلف آرامگاه شیخ احمد جامی

مزار شیخ احمد جامی شامل بخش های گوناگونی است که هر یک از آنها ارزش ویژه ای دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

ایوان

اولین قسمتی که در مزار شیخ احمد جامی به چشم می خورد، ایوان ورودی است. این ایوان با ارتفاع حدود 27 متر، نمادی از صلابت و قدرت است. طراحی ایوان به نیمه اول قرن هشتم هجری برمی شود و با سبک آذری ساخته شده است. تزیینات آن در طی زمان تغییر نموده و در دوره های مختلفی از جمله دوره تیموری و صفویه، با کاشی های رنگی و نقوش متنوع تزیین شده است. بعلاوه ایوان نمادی از معماری قدیمی است که در دوران مغول، دو مناره ای بازسازی شده است.

گنبدخانه

گنبدخانه که در امتداد ایوان قرار گرفته است و ساخت آن در دو مرحله انجام شده به طور اصلی بر روی شالوده خانقاهی ساخته شده که خود شیخ آن را بنا نموده است. این ساختمان شامل چهار سه کنج، دو اتاق و چهارطاق هشت ضلعی است و دارای سه ورودی است. دیواره های داخلی این بنا از زمان دوره مغول با کاشی کاری های نفیس تزیین شده بوده اند که متأسفانه بعدها با گچ پوشانده شده اند.

گنبد سفید یا مسجد رواق

این بنا که به مسجد سردر یا مسجد رواق هم معروف است، به وسیله سلطان سنجر سلجوقی در سال 633 هجری قمری ساخته شد و ملک غیاث الدین محمد کرت هفتادسال بعد قسمت هایی را به آن اضافه نمود.

مسجد عتیق

مسجد عتیق در ضلع جنوبی گنبدخانه قرار گرفته است و به گفته بعضی در گذشته مسجد جامع بوده است. فضای این مسجد شامل شبستان و پنج رواق است و ساختمان آن از آجر ساخته شده و کاشی های رنگی زیبا هم در آن استفاده شده است.

مسجد کرمانی

مسجد کرمانی یکی از زیباترین بخش های مزار است که از شاهکارهای معماری اسلامی به شمار می رود. سازنده این مسجد به همین نام معروفیت دارد و ساختمان شامل چله خانه و شاه نشین است.

سنگ مقدس

وقتی از خیابان به سمت آرامگاه می روید، در ابتدا راه سنگی در سمت چپ مشاهده می کنید که بسیاری، به خصوص مردم محلی، باور دارند که شیخ احمد جامی پس از 18 سال عزلت، از این سنگ به تربت جام رفته است، بنابراین این سنگ مورد احترام ویژه ای قرار گرفته است.

آب انبار

در مجاورت درگاه ورودی مزار شیخ احمد جامی، یک آب انبار آجری واقع است که بر اساس کتیبه های موجود و آثار تاریخی، در سال 1010 هجری قمری به دست فیروز جنگ ابن حسین، یکی از بزرگان دوران شاه عباس صفوی، ساخته شده است. به عنوان محل بیتوته و استراحت برای مسافران، زائران و ارادتمندان شیخ جامی کارکرد داشتند.

جاهای دیدنی اطراف آرامگاه شیخ احمد جامی

آرامگاه شیخ احمد جامی در تربت جام یکی از مقامات مهم تاریخی این منطقه است و اطراف آن هم مکان های دیدنی بسیاری دارد. در اطراف آرامگاه، می توان به مقبره و مسجد خواجه عزیزالله، مسجد زیرزمینی، گنبد فیروز شاهی، مسجد کرمانی و مسجد جامع نو اشاره نمود. علاوه بر این، بازارهای محلی در نزدیکی آرامگاه، فرصت خوبی را برای خرید و تجربه کردن فعالیت های محلی فراهم می نمایند. بعلاوه، معماری سنتی و محوطه زیبا در این منطقه از دیگر جاذبه های دیدنی است که مسافران را به خود جلب می نماید.

دسترسی به آرامگاه شیخ احمد جامی

آرامگاه شیخ احمد جامی در استان خراسان رضوی و شهرستان تربت جام و در محله سعدآباد با فاصله ای حدود 166 کیلومتر از شهر مشهد قرار گرفته است. دسترسی به آرامگاه شیخ احمد جامی از مسیر خیابان جامی و از کنار پارک شیخ جام، به راحتی امکان پذیر است.

حرف آخر

آرامگاه شیخ جامی با طراحی معماری زیبا و ارزش های تاریخی و فرهنگی خود، به عنوان یک نماد از کوشش و ارزش های اسلامی در منطقه، همیشه موردتوجه مردم و محققان قرار گرفته است. با توجه به اهمیت فرهنگی و مذهبی آن، این آرامگاه به عنوان یک مرکز مهم در معارف اسلامی، آموزش و ترویج فرهنگ محلی و پذیرایی از بازدیدنمایندگان، همچنان نقش زیادی در فرهنگ و تاریخ منطقه دارد و در خاطره ها و قلب های دوستداران فرهنگ و تاریخ ماندگار است.