عوامل طبیعی و انسانی موثر در خشک شدن تالاب انزلی - مجله وبلاگ فروش

دکتر نیلوفر عابدین زاده در گفت وگو با خبرنگاران، تالاب انزلی را یکی از 24 تالاب بین المللی ایران دانست که در سال 1354 به همراه 11 تالاب دیگر به دفتر کنوانسیون رامسر معرفی شده و اظهار کرد: وسعت تالاب انزلی در فصل های زمستان و بهار به دلیل افزایش بارش، حدود 211 کیلومترمربع و در فصل تابستان به سبب کم شدن حجم ورودی آب، کمبود بارش و افزایش میزان تبخیر به 19 کیلومترمربع می رسد.

وی با بیان اینکه در گذشته عمق تالاب انزلی 10 متر و امروزه در برخی ار قسمت ها حتی به کمتر از نیم متر رسیده است، اضافه کرد: گفته می شود که این کاهش عمق با توجه به تغییرات اقلیمی اتفاق افتاده، یعنی با افزایش دما و کاهش میزان بارش ها تالاب در حال خشک شدن است.

سرپرست پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، با اشاره به تفاوت قسمت های مختلف تالاب از نظر خصوصیات جغرافیایی، شرایط آب و هوایی و تنوع گیاهی و جانوری، شرح داد: این تفاوت ها سبب تقسیم تالاب به چهار بخش شرقی، مرکزی، غربی و جنوب غربی(سیاه کشیم) شده است.

عابدین زاده، با بیان اینکه امروزه قسمت اعظم بخش شرقی پوشیده از گیاهان آبزی بُن در آب و یکی از آلوده ترین و کم عمق ترین محدوده های تالاب انزلی است، نام کرد: در بخش مرکزی تالاب انزلی هم پهنه آبی وسیعی وجود دارد و خروجی آب تالاب به دریا در محدوده این بخش از تالاب واقع شده است.

وی عمیق ترین منطقه تالاب را در بخش غربی آن دانست و اضافه کرد: در بخش سیاه کشیم که قدیمی ترین منطقه حفاظت شده در مجموعه تالاب انزلی است، امروزه به جز چند پهنه آبی و رودخانه های جاری در آن، بقیه سطح تالاب از گیاهان آبزی بُن در آب به ویژه نی پوشیده شده است.

این دکترای محیط زیست ادامه داد: طی سالیان اخیر ارتباط بخش سیاه کشیم با سایر بخش ها به دلیل کاهش عمق به حداقل رسیده است و لذا مشاهدات میدانی نشان می دهد که این کاهش ارتباط با سایر قسمت ها و اُفت تراز سطح آب راه را برای تجاوز ساکنان حاشیه تالاب به بخش های مختلف سیاه کشیم و کم کردن پهنای تالاب در این بخش باز کرده است.

وی تالاب انزلی را از جمله سرمایه های ملی با ارزش شمال کشور دانست که علاوه بر جذب گردشگر و بهره برداری های مالی و اجتماعی، در مهاجرت انبوه پرندگان مهاجر از سراسر دنیا و زادآوری آبزیان نقش به سزایی دارد و گفت: برنامه ریزی ها و رویکردهای ناپایدار در مدیریت فاضلاب های شهری، سموم بخش کشاورزی، کودهای شیمیایی، آلاینده های واحدهای صنعتی و آلودگی های مربوط به شیرآبه زباله های سراوان همواره به نام مهمترین عوامل تهدیدکننده این تالاب مطرح بوده است.

سرپرست پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، با بیان اینکه 600 روستا در حوزه تالاب انزلی قرار گرفته اند و فاضلاب خود را بدون مدیریت به تالاب منتقل می کنند، متذکر شد: در چند سال اخیر هم ورود گونه بیگانه سنبل آبی بلای جان تالاب انزلی شده؛ به گونه ای که نقطه ای از تالاب انزلی وجود ندارد که بتوان گفت درگیر آلودگی سنبل آبی نیست. با گرمای هوا در تابستان رشد و تکثیر این گیاه بیشتر می شود.

عابدین زاده، برداشت های مقطعی را راهگشای ریشه کنی این گونه مهاجم ندانست و اضافه کرد: انهدام سنبل آبی می بایست با رعایت ملاحظاتی باشد که مجددا تکثیر پیدا نکند.

وی با بیان اینکه تالاب انزلی از یک طرف متصل به دریا و تحت تاثیر نوسانات آن واقع شده است و از طرف دیگر 11 رود اصلی و 30 رود فرعی به این تالاب وارد می شود، اظهار داشت: همین مسئله موجب شده شاهد ورود حجم بالای رسوبات به این زیست بوم باشیم.

سرپرست پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، آلودگی و تراکم کاربری ها به همراه ورود فاضلاب های کشاورزی، خانگی، رسوبات، رشد و پراکنش سریع نی و آزولا، کاهش سطح آب، تبدیل زمین های حاشیه تالاب به زمین های کشاورزی، صید و شکار پرندگان آبزی، افزایش میزان فلزات سنگین به ویژه سرب در آب و تجمع زیاد زباله های غیر قابل تجزیه در تالاب که از طریق رودخانه های منتهی به تالاب و بازدیدکنندگان به آن وارد می شود را از بزرگترین مسائلی دانست که این تالاب با آن دست و پنجه نرم می کند.

وی با بیان اینکه چالش های زیست محیطی نظم و تعادل تالاب انزلی را به هم زده است، نام کرد: اغلب این چالش ها ناشی از توسعه شهرنشینی و فعالیت های توسعه ای انسان است و لذا به جهت اهمیت و خدمات بسیار فراوانی که این زیست بوم غنی دارد، باید برای نجات آن اقدامات اساسی صورت گیرد تا از نابودی تالاب جلوگیری شود.

این دکترای محیط زیست، یکی از این اقدامات را بررسی راه چارههای حقوقی و غیرحقوقی در حل مسائل زیست محیطی تالاب دانست و شرح داد: نقش کنوانسیون رامسر به نام کنوانسیون زیست محیطی فعال در زمینه حفاظت و حمایت از تالاب ها برجسته است لذا دولت ها با اجرای تعهدات خود در راستای کنوانسیون رامسر می توانند در نگهداری و بهبود تالاب های بین المللی نقش موثرتری ایفا کنند.

وی از جمله مهمترین تعهدات دولت ها در قالب کنوانسیون رامسر را استفاده خردمندانه از تالاب ها و منابع تالابی دانست و یادآور شد: ایران به نام یکی از اعضای قدیمی کنوانسیون رامسر در راستای اجرای تعهدات خود نسبت به کنوانسیون، باید در جهت تحقق عینی این مفهوم، چه در قالب قوانین و سیاستگذاری ها و چه در چارچوب اقدامات ملی، نهایت تلاش خود را انجام دهد. در واقع باید توجه داشت که هدف غایی کنوانسیون رامسر از حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب ها، دستیابی به توسعه پایدار در تمامی نقاط دنیاست تا از این طریق، علاوه بر نیازهای نسل حاضر، به نیازهای نسل های آینده هم پاسخ گفته شود؛ چراکه زیست بوم های تالابی، میراث دنیای است و باید جهت نیل به توسعه پایدار، نهایت تلاش در استفاده از آنها به عمل آید.

عابدین زاده، اغلب تهدیدات و چالش های زیست محیطی تالاب انزلی را ناشی از توسعه ناپایدار در نواحی اطراف تالاب دانست و گفت: توسعه شهرنشینی و به تبع آن، افزایش جمعیت و تلاش برای رفع نیازهای این جوامع، موجب کم توجهی به نیازهای محیط زیست شده است؛ نمونه این کم توجهی، ایجاد سازه هایی همچون موج شکن دوم انزلی و جاده کنارگذر بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی است. احداث موج شکن دوم داخل دریا مانع تخلیه رسوبات تالاب به خزر و عامل ایجاد مشکل برای تالاب است.

سرپرست پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، یکی از ابزارهای توسعه پایدار را انجام ارزیابی های زیست محیطی پیش از انجام طرح های توسعه ای و برآورد میزان خطرات ناشی از این طرح ها دانست که می تواند به حفاظت از تالاب کمک کند و متذکر شد: راه اندازی هرگونه طرح توسعه ای باید منوط به انجام دقیق ارزیابی اثرات زیست محیطی ناشی از آنها باشد.

وی یکی دیگر از راه چارههای اساسی مورد توجه کنوانسیون رامسر را اتخاذ رویکرد زیست بومی دانست و اظهار کرد: باید یک برنامه مدیریتی یکپارچه و منسجم با در نظر گرفتن نقش تمامی اجزا در جهت نیل به توسعه ای پایدار و متعادل طرح ریزی شود. در این رویکرد، مشارکت تمامی ذی نفعان به ویژه جوامع محلی از جایگاه خاصی برخوردار است. در واقع می توان گفت که این راه چاره نه تنها برای دستیابی به تمامی اهداف مورد نظر کنوانسیون رامسر راهگشاست، بلکه دستیابی به توسعه پایدار را فراهم می کند.

عابدین زاده، با بیان اینکه حفاظت از محیط زیست به طور عام و حفاظت از تالاب ها به طور خاص به جز از طریق همکاری های بین المللی محقق نمی شود، نام کرد: از آنجایی که ارتقای همکاری های بین المللی یکی از عمده ترین تعهدات دولت های عضو کنوانسیون رامسر است و کنوانسیون به نحو قاطعی دستیابی به اهداف و اصول مندرج در کنوانسیون را ناشی از ارتقای سطح همکاری های بین المللی میان تمامی ذی نفعان می داند، ایران موظف است تا با برقراری همکاری با کشورهای پیشرفته و گرفتن مساعدت های فنی و فناوری و هم توسعه همکاری های منطقه ای، علاوه بر انجام یکی از تعهدات عمده و اولیه خود نسبت به کنوانسیون رامسر، زمینه احیای مجدد تالاب انزلی را فراهم آورد.

این دکترای محیط زیست تاکید کرد: ایران می تواند با دریافت کمک های مالی به ویژه از طریق صندوق اعتبارات رامسر و هم سایر نهادهای مالی بین المللی از جمله بانک دنیای و برنامه عمران سازمان ملل متحد، طرح های حفاظتی خود را به نحو بهتری عملی سازد.

وی برآورد سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد از بار رسوبی وارده به تالاب انزلی از 11 رودخانه را حدود 386 هزار و 602 تن دانست و اظهار داشت: جریان های ورودی به تالاب انزلی که در فرایند تغذیه گرایی آن موثرند، به گونه ای است که 52 درصد از طریق سیاه درویشان به بخش مرکزی تالاب، 44 درصد از طریق پیربازار، پسیخان و خمام رود به بخش شرقی تالاب و چهار درصد به جای مانده به بخش غربی تالاب وارد می شود. شرایط آب های ورودی هم به نحوی است که آب های وارده به قسمت مرکزی و شرقی، زودتر تخلیه شده، اما تخلیه آب های منطقه غربی مدت ها طول می کشد.

سرپرست پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، از نخستین اقدامات جدی در کنترل تغذیه گرایی تالاب را کنترل و محدود ساختن ریزش پساب های کشاورزی و فاضلاب های خانگی و شهری به درون تالاب دانست که کنترل فسفات را در بر خواهد داشت و بیان نمود: تالاب انزل گنجایش آن را ندارد که ضایعات انسانی جمعیت کنونی حوضه آبریز خود را که افزایش دهنده مواد مغذی آن است، جذب و هضم کند و لذا متوقف کردن فرایند رو به رشد آن، حداقل اقدامی است که باید در برنامه های احیای تالاب قرار گیرد.

عابدین زاده، نی بری، برداشت بسکمک از گونه های گیاهی همچون آزولا، رهاسازی بچه ماهی علفخوار، لایروبی بخش های مختلف به ویژه بخش شرقی تالاب، ایجاد کانال در بخش شمال غربی تالاب، احداث سد در کوهپایه رودخانه ها برای کاهش بار رسوبی وارده و احداث ایستگاه های تصفیه فاضلاب در شهرهای حاشیه تالاب را از جمله مهمترین اقدامات احیایی تالاب دانست و اضافه کرد: تالاب انزلی به دلایل متعدد از جمله پس روی آب خزر و تغییرات آب و هوا دچار مسائلی شده، اما این مسائل در برابر مسائل و مواردی که عامل انسانی در آن دخیل بوده بسیار ناچیز است.

وی رها ساختن زباله در تالاب ارزشمند انزلی، ورود فاضلاب های صنعتی و بیمارستانی سه شهر، عدم مدیریت در آبخیزداری بالادست، عدم استفاده از تله های رسوب گیر برای کاهش ورود رسوب به تالاب، شکار و صید بی رویه و در بی رحمانه ترین حالت آتش زدن همارهای این تالاب بین المللی را یادآور شد و شرح داد: امید می رود که با اجرای کامل و دقیق تعهدات نسبت به کنوانسیون رامسر، توجه بیشتر به ارزش های زیست بوم های تالابی و استفاده از ظرفیت های ملی و همچنین جذب اعتبارات ملی و بین المللی زمینه برای احیای زیست بوم ارزشمند تالاب انزلی و خروج آن از فهرست تالاب های در معرض نابودی(فهرست مونترو) فراهم آید.